Centrale Bibliotheek - Rotterdam

Een ontwerpteam bestaande uit Powerhouse Company, Atelier Oslo, Lundhagem, DELVA Landscape Architecture | Urbanism, Buro Happold en ISIS Bouwadvies is door de gemeente Rotterdam en Stichting Bibliotheek Rotterdam geselecteerd om Centrale Bibliotheek Rotterdam nieuw leven in te blazen. Het stadsicoon uit begin jaren ’80 is ontworpen door Van den Broek & Bakema. Het team werd verkozen uit vijf toonaangevende (inter)nationale consortia om de bibliotheek te upgraden. De bouw zal naar verwachting eind 2025 beginnen en eind 2028 worden voltooid; het jaar waarin het 45-jarig bestaan van het gebouw wordt gevierd.

Het nieuwe ontwerp is een toonbeeld van radicaal hergebruik waarbij een gebouw uit de jaren ’80 transformeert in een toekomstbestendige, hedendaagse bibliotheek als het resultaat van de expertisecombinatie, geleid door Powerhouse Company, Atelier Oslo en Lundhagem. De twee Noorse bureaus waren verantwoordelijk voor het ontwerp van de Deichman-bibliotheek in Oslo (verkozen tot ’s werelds beste openbare bibliotheek van het jaar 2021).

De stadskamer

Het ontwerp illustreert het groeiende belang van hergebruik in stedelijke architectuur. Met het oog op duurzaamheid en het behoud van de stedelijke herinnering is de bibliotheek uit de vorige eeuw succesvol opnieuw uitgevonden. Voor het team was dit een uitgelezen kans om het originele, excentrieke ontwerp, dat door budgetbeperkingen minder goed tot zijn recht kwam, in ere te herstellen. De vernieuwing behoud de originele ideeën achter de bibliotheek en creëert een intieme ‘huiskamer voor de stad’. Tegelijkertijd wordt het icoon behouden in een stad die bekend staat om zijn experimentele architectuur, en hier wordt een hedendaagse laag van duurzaamheid en circulariteit aan toegevoegd.

Het interieur van de bibliotheek wordt drastisch vernieuwd door deze aan alle kanten te openen. De huidige opslagruimtes van de bibliotheek worden omgevormd tot een transparant atrium, waarin diverse uitnodigende ruimtes worden gecreëerd. Op deze manier kunnen bezoekers de bibliotheek zelf ontdekken en zich onderdompelen in een wereld van boeken.

Het verhaal van een monument

De Centrale Bibliotheek Rotterdam is een van de meest bekende gebouwen van de stad, direct te herkennen aan de grote gele buizen die doen denken aan het Centre Pompidou. De bibliotheek staat op een vierkant kavel, waarbij een diagonale snede het gebouw oriënteert op het marktplein en tevens licht in het atrium brengt. Dit atrium wordt overdekt door een glazen ‘waterval’ die het stelsel van roltrappen laat zien dat over de volledige hoogte naar boven loopt. De bibliotheek is in 1983 geopend en is een ontwerp van Van den Broek & Bakema met Hans Boot als projectarchitect. Het is een controversieel maar belangrijk gebouw. Ook kenmerkt het de transitie van Rotterdam van een haven- en werkgerichte stad naar een culturele kennisstad, en van een naoorlogse grootschalige benadering van stedenbouw naar juist de menselijke schaal. Om een voormalige Rotterdamse wethouder te quoten: ‘De Centrale Bibliotheek is een icoon van Rotterdam geworden. Of je het mooi vindt of niet.’

Het gebouw laat zien dat ‘openbare gebouwen in een stad moeten opvallen’, zoals Boot het uitdrukte. Volgens Bakema zouden zowel de gebouwen als de stad een dialoog moeten voeren tussen samen zijn en alleen zijn, tussen de grote en de kleine schaal. Helaas werd de visie van de architecten op sommige punten sterk beïnvloed door bezuinigingen in de uitvoering.

De toekomst van de Centrale Bibliotheek Rotterdam is openbaar: toegankelijk en open voor iedereen. De grens tussen binnen en buiten van het gebouw wordt vervaagd door een communicerende programmering tussen binnen en buiten.
– Steven Delva

Herstel van de visie

De budgettaire beperkingen hebben met name invloed gehad op de gevel en de transparantie van het gebouw. Het nieuwe ontwerp streeft naar een verbeterde toepassing van glas om een lichte, vloeiende en ruimtelijke ervaring te creëren, met onbelemmerd uitzicht naar buiten. De lagere kruisende roltrappen, zijn in de uitvoering anders gepositioneerd waardoor het ritme van het ontwerp in gevaar kwam. Het nieuwe ontwerp corrigeert dit en verbetert bovendien de verbinding door grote houten tribunetrappen tussen verdiepingen toe te voegen.

De gele buizen, die oorspronkelijk bedoeld waren voor de luchtbehandeling, blijven behouden, zij het op een meer duurzame manier. Daarnaast worden de iconische buizen ingezet als multifunctionele elementen en verlengd tot aan de grond. Hierdoor worden ze onderdeel van het straatbeeld, tastbaar en benaderbaar, en nog meer onderdeel van de identiteit van het gebouw. Extra vloeroppervlak, evenals licht en transparantie, worden toegevoegd door een nieuwe, glazen volume met houten constructie aan de achterzijde van de bibliotheek – in de kleur blauw, net als de voormalige opslagruimte die het vervangt. Dit betekent dat de bibliotheek zijn kleursignatuur, met wit, geel en blauw, behoudt. De nieuwe aanbouw combineert daarmee hedendaagse circulariteit met de excentrieke taal van het oorspronkelijke gebouw.

Een entree maken

De bestaande hoofdentree van de bibliotheek lijkt ver verwijderd van het hart van de bibliotheek. Om dit te verbeteren, worden in het nieuwe ontwerp entrees toegevoegd aan alle zijden, centraal gelegen in elke gevel. Deze entrees versterken de toegankelijkheid van de ruimte op de begane grond en integreren goed met de omliggende stad, waardoor de bibliotheek wordt omgevormd tot een echte ‘huiskamer van de stad’. De hoek van het plein wordt omgebouwd tot een uitnodigend openbaar terras.

Binnen heeft het interieur een intieme, ontspannen en huiselijke sfeer. De verschillende ingrepen om het gebouw te transformeren en uit te breiden zorgen voor een opeenvolging van ruimtes die een levendig en flexibel programma kunnen huisvesten. Door deze nieuwe indeling is de diversiteit van programma makkelijk te overzien: van ruimtes voor kookworkshops tot een klimmuur op de kinderafdeling. Deze opeenvolging van ruimtes voltooid zich op de zevende verdieping, met een groene, stille leeszaal aan de ene kant, en terras met prachtig uitzicht op de stad aan de andere – het (letterlijke) hoogtepunt van de reis door het gebouw.